STRYSZÓW
Powierzchnia 1 495 ha. Wieś położona przy linii kolejowej Kraków-Zakopane. Siedziba władz samorządowych oraz urzędu gminy. W Stryszowie mieszka obecnie 2 073 osób (stan na 30.06.2013 r.).
SOŁTYS WSI – Andrzej Bąk , Kontakt: 695 337 008
Stryszów 314 , 34-146 Stryszów
Historia:
(Strissow 1300, 1325, Strzischow - 1470-80. Strishow 1581 r.). Etymologia nazwy wsi jest trudna do ustalenia. Niektórzy językoznawcy wywodzą ją od imienia Strysz lub Strzysz. Mogło to być imię trzynastowiecznego zasadźcy wsi. Pierwotna nazwa wsi brzmiała Strzyżów.
Wieś leży w centrum gminy w dolinie Stryszawki i jej dopływów, wpadającej w pobliżu wsi Dąbrówka do Skawy. W Stryszowie mieszka obecnie prawie 2400 osób. Brak źródeł pisanych nie pozwala ustalić daty powstania wsi. Z całą pewnością powstała jeszcze w okresie plemiennym, czyli przed X wiekiem. Źródła trzynastowieczne wspominają okoliczne miejscowości, ale pierwsza wzmianka o Stryszowie pochodzi z 1327 roku, a o kościele parafialnym dopiero z roku 1373. Właśnie w tym roku wymieniony jest w spisie świętopietrza kościół parafialny p.w. św. Michała Archanioła (lub św. Mikołaja jak podają inne źródła). Z parafii stryszowskiej zebrano 5 skojców świętopietrza. Zanim utworzono w Stryszowie parafię, musiała być odpowiednia liczba osadników, niezbędna dla utrzymania kościoła i plebana. Stryszów i okoliczne wsie powstały na wykarczowanych terenach doliny Stryszawki. Proces zagospodarowania tych ziem musiał trwać, co najmniej kilkadziesiąt lat.
W roku 1340 parafię w Kleczy, która obejmowała tereny obecnej wsi Łękawica i Stryszów zamieszkiwało zaledwie 270 osób. Niewykluczone, że wspomniane osady od razu zakładano na prawie niemieckim. Prawdopodobnie na przełomie XIII i XIV wieku mógł być wzniesiony jakiś kościółek o charakterze filialnym. Pośrednio, wezwanie kościoła umiejscawia datę powstania kościoła gdzieś między 2 połową XII a 2 połową XIII -go wieku.
Wieś od średniowiecza należała do rodu rycerskiego pieczętującego się herbem Drużyna, np. na początku XV wieku (w 1423 roku) właścicielem wsi był Andrzej Słupski ze Stryszowa. Słupscy władali Stryszowem, Kleczą i częścią Suchej do 2 połowy XVI wieku. Jeszcze w roku 1581 Stanisław Słupski posiadał jakieś fragmenty wsi, pozostałe części posiadali już Sebastian Pisarzowski i Jagniątowski. Słupski oddał córce — Magdalenie, jako posag swoją część Kasprowi Suskiemu vel Casper de Castiglione — Włochowi z pochodzenia. Wcześniej za zgodą Zygmunta Augusta uzyskał szlachectwo i herb Orla II (Sasowskie) powszechny w księstwie zatorskim. Największą jego posiadłością była Sucha, dlatego przyjął nazwisko Suski. W roku 1595 majątek stryszawski przejął jego syn — Adam Suski. Słupski drugą córkę — Jadwigę, oddał za żonę Janowi Palczowskiemu.
Jan Długosz w Liber Beneficiorum wspomina Stryszów, jako własność Andrzeja Słupskiego, stwierdza, że we wsi są łany kmiece, a dziesięcina oddawana jest scholastykom krakowskim, Zastanawia fakt, że Długosz nic nie pisze o kościele w Stryszowie, a samą wieś podporządkowuje parafii p.w. św. Wawrzyńca w Kleczy. Należy dodać, że Klecza należała również do dóbr rodziny Słupskich. Niewykluczone, że parafia stryszowska nie miała w tym czasie swojego plebana i była filią parafii kleczowskiej. Może kościół uległ zniszczeniu? Ostatecznie parafie reaktywowali cystersi z Mogiły w roku 1529. Drewniany kościół (zapewne wzniesiony przez wspomnianych cystersów) spłonął w roku 1739, Nowy, murowany kościół wzniósł w roku 1742 Kazimierz Wilkoński, a w roku 1767 otrzymał on nowe wezwanie — św. Jana Kantego.
Lustracja z 1579 roku wymienia trzech właścicieli wsi: Kaspra Suskiego herbu Orla //, Jagniątkowskiego herbu Lubicz i Sebastiana Pisarzowskiego herbu własnego (odm. Stary Koń). Część tego ostatniego dzierżawił Suski. W części Suskiego było 6 1/2 łana kmiecego, l kmieć na czynszu, 6 zagrodników z rolą{ok.1/2 łana), 4 zagrodników bez roli (posiadali mniej niż 1 łana), l komornik z bydłem l komornik bez bydła, 2 rzemieślników oraz I rzeźnik. W części Jagniątkowskiego były 2 łany kmiece, 3 zagrodników bez roli, 1 zagrodnik bez bydła oraz l rzemieślnik. W części Pisarzowskiego (dzierżawionej przez Suskiego) było 13 kmieci na tzw. półłankach, l zagrodnik z rolą, 3 zagrodników bez roli oraz l rzemieślnik. We wsi musiał również istnieć folwark i dwór. Wieś mogło zamieszkiwać 270-300 osób.
Suscy trzymali klucz stryszowski jeszcze w XVII wieku. W końcu XVII wieku wieś przechodziła z rąk do rąk, by na początku XVIII przypaść rodzinie Wilkońskich herbu Odrowąż. Wilkońscy byli właścicielami Stryszowa do lat sześćdziesiątych XVIII wieku. W końcu XVIII wieku i na początku wieku XIX wieś znów przechodziła z rąk do rąk. Ostatecznie w roku 1818 wieś Stryszów, Dąbrówkę i Ostałowo kupił Józef Kalasanty Gorczyński herbu Jastrzębiec.
W końcu lat siedemdziesiątych XIX wieku wieś miała 304 domy (w tym 7 domów w posiadłości Juliana Górczyńskiego) i liczyła 1676 mieszkańców (w tym 18 Żydów). Majątek ziemski (dwór i inne zabudowania gospodarcze) liczył 346 mórg gruntów ornych. 21 mórg łąk i ogrodów. 61 mórg pastwisk i 448 mórg lasu. Chłopi w tym czasie gospodarowali na 1171 morgach gruntów ornych, 64 morgach łąk, 196 morgach pastwisk i 182 morgach lasu. We wsi była w tym czasie szkoła ludowa.
Gorczyńscy byli właścicielami klucza stryszowskiego do lat siedemdziesiątych XIX wieku. Wtedy to odziedziczyła go Rozalia, córka Juliana Gorczyńskiego, która wyszła za mąż za hrabiego Franciszka Łubieńskiego herbu Pomian Łubieńscy byli właścicielami Stryszowa do I wojny światowej. Po wojnie klucz stryszowski (mocno okrojony) przypadł trzem właścicielom, którzy władali nimi do 1945 roku.
Zabytki:
- piękny, murowany dwór będący oddziałem Muzeum Zamku Królewskiego na Wawelu wzniesiony końcem XVI wieku, przebudowany w 1741 roku, parter i piwnice murowane, piętro częściowo murowane, kryty gontem. Na piętrze można podziwiać barwną polichromię z I poł. XVIII wieku. Wokół dworu tworzony jest park krajobrazowy – ogród. Wnętrza obiektu są miejscem stałej wystawy muzealnej – wyposażenie dworu szlacheckiego – przełomu XIX/XX wieku oraz licznych ekspozycji czasowych.
- kościół pod wezwaniem św. Jana Kantego - murowany, wzniesiony na miejscu drewnianej świątyni, która spłonęła w 1739 roku, rozbudowany w następnym stuleciu, całość o cechach barokowych, klasycystycznych i neogotyckich. Wewnątrz barokowe obrazy m.in. św. Franciszek z Asyżu i św. Karol Boromeusz oraz płaskorzeźba „Chrystus w gaju oliwnym” z warsztatu Wita Stwosza.
- kamienne figurki przydrożne: posąg św. Wojciecha z 1768 roku, posąg św. Jana Nepomucena z 1814 roku i posąg Piety z 1826 roku.
W Stryszowie także zawiązana została Międzynarodowa Koalicja dla Ochrony Polskiej Wsi – ICPPC, której dyrektoruje Jadwiga Łopata –założycielka ECEAT – Poland i Julian Rose – angielski rolnik. W 2002 r. – Jadwiga Łopata została laureatką prestiżowej Nagrody Goldmana w dziedzinie ochrony środowiska. Centrum Ekologicznych Technologii „SUNFLOWER FARM” w Stryszowie jest pierwszą w Polsce placówką demonstracyjną ekologicznych technologii. Na miejscu można zobaczyć praktycznie działanie kolektorów słonecznych, szklarnię sferyczną czy budynek z gliny i słomy. W centrum organizowane są warsztaty edukacyjne. Zwiedzanie we wtorki, piątki i soboty 11–16 .
Na arenie sportowej wyróżnia się Ludowy Klub Sportowy „Chełm”. Mocną pozycję w promocji gminy posiada Klub Sportowy Aquila Stryszów z trzykrotnym Mistrzem Świata Rafałem Kumorowskim, wielokrotnymi medalistami indywidualnymi i zespołowymi Polski, Europy czy Pucharu Świata. Stryszów uważany jest za cyklotrialową stolicę Polski, był organizatorem eliminacji Mistrzostw Świata – dwukrotnie w cyklotrialu raz w Motocyklowych Rajdach Obserwowanych.
W Stryszowie funkcjonuje Szkoła Podstawowa i Przedszkole Samorządowe. Tutaj ma swoją siedzibę Bank Spółdzielczy oraz Urząd Pocztowy.
Ponadto potrzeby mieszkańców zaspakajają następujące jednostki samorządu terytorialnego: Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej, Samodzielny Gminny Zakład Opieki Zdrowotnej oraz Gminna Biblioteka Publiczna.